Romantyzm był ruchem intelektualnym, który rozwinął się wśród niemieckich myślicieli w czasie napoleońskiego podboju Europy (1799-1815) i był bezpośrednio wykorzystywany w krzewieniu niemieckiego nacjonalizmu. Dokładniej, J.G. Fichte, czerpiąc z pracy J.G. Herder, romansował z pojęciem niemieckiego ducha narodowego (volksgeist), który mógłby zjednoczyć niegdyś odmienne państwa niemieckie.
Romantyzm był zasadniczo kontrapunktem wobec francuskiego racjonalizmu, który podobnie zjednoczył naród francuski i stał się podstawą francuskiego imperium Napoleona. Napędzany filozofią i sztuką Goethego, Schillera, Herdera, Kanta, Hegla i Beethovena, romantyzm był bezpośrednim atakiem na francuską racjonalistyczną zasadę uniwersalnego prawa, którą można zastosować do każdego i każdego narodu bez wyjątku.
Fichte wysunął romantyczne pojęcie wyższego ducha narodowego Niemiec, torując drogę nacjonalizmowi, który dążył do połączenia i ochrony przed wpływami zewnętrznymi.
Ten nacjonalizm manifestował się albo jako konserwatywna nostalgia i tęsknota za tradycyjnym stylem życia, który poprzedzał reformy napoleońskie, albo jako bardziej liberalne przyjęcie zasady samorządu w sercu rewolucji francuskiej. Niemniej obie te manifestacje jednolicie sprzeciwiały się rządom napoleońskim.
Romantyczny ideał specjalisty "volksgeist" lub ducha narodowego w Niemczech rozprzestrzenił się później na inne kraje w Europie jako podstawa rozwoju własnej, niepowtarzalnej marki nacjonalizmu.
