Główną funkcją Eksploratora Windows jest dostarczenie interfejsu graficznego umożliwiającego poruszanie się po twardym dysku i wyświetlanie zawartości podfolderów i folderów używanych do porządkowania plików na dysku twardym. Umożliwia także użytkownikom kopiować, przenosić, usuwać, zmieniać nazwy i ogólnie wykonywać zadania związane z folderami i plikami.
Windows Explorer zawiera również funkcję wyszukiwania, która pozwala użytkownikom łatwo wyszukiwać i lokalizować pliki na dysku twardym, gdy nie są pewni lokalizacji plików. Pomaga to zaoszczędzić czas przy poszukiwaniu określonych plików i folderów.
Najszybszym sposobem uzyskania dostępu do Eksploratora Windows jest kliknięcie prawym przyciskiem myszy menu Start i wybranie opcji "Eksploruj" lub "Otwórz Eksploratora Windows". Alternatywnie można go uruchomić, klikając logo Windows i klawisz E na klawiaturze. Dostęp do niego można również uzyskać z menu Start lub z akcesoriów. Wszystkie wersje systemu Windows od Windows 95 są wyposażone w Eksplorator Windows. Od kiedy został opracowany, Windows Explorer był kluczową częścią systemu Windows.
Znajdujący się w katalogu C: Windows Eksplorator Windows nazywa się czasem explorer.exe, powłoką Windows, eksploratorem plików lub po prostu Explorer. Bardziej doświadczeni użytkownicy mogą zdecydować się na użycie wiersza polecenia jako alternatywy do poruszania się po różnych plikach, folderach i podfolderach na dysku twardym.
