Upadek Związku Radzieckiego jest nierozerwalnie związany z reformatorską polityką ówczesnego sekretarza generalnego partii komunistycznej Michaiła Gorbaczowa. Gorbaczow doszedł do władzy w jednopartyjnym, wieloetnicznym państwie, które rządziło siecią krajów satelickich siłą i przymusem. Osłabiając sowieckie mechanizmy utrzymywania władzy, reformy Gorbaczowa podkopały zdolność państwa do trzymania się jego posiadłości i odsuwały wewnętrzne wyzwania.
Bezpośrednią przyczyną upadku Związku Radzieckiego była próba obalenia Gorbaczowa 19 sierpnia 1991 r. i zainstalowania nowego reżimu komunistycznych twardogłowych. Zamach miał prawdopodobnie charakter czasowy, aby zapobiec ratyfikacji traktatu, który przekształciłby Związek Radziecki w konfederację w stylu Unii Europejskiej z mniej scentralizowanym autorytetem. Próba zamachu stanu została udaremniona, gdy lojalne oddziały radzieckiej armii, odpowiadając na rozkazy prezydenta Rosji Borisa Jelcyna, odmówiły zwolnienia na protestujących na Kremlu.
W następnych miesiącach po nieudanym zamachu jedna republika po drugiej ogłosiła niepodległość od centralnego rządu w Moskwie, gdzie władza Gorbaczowa była słabsza niż kiedykolwiek. Koniec nadszedł 21 grudnia, kiedy 11 z 12 republik, z wyłączeniem Gruzji, podpisało Protokół Alma-Alta, który uznał rozwiązanie Związku Radzieckiego. Delegaci na spotkaniu przyjęli także rezygnację Gorbaczowa, która nie została jeszcze zaoferowana. 26 grudnia Rada Sowieckich republik przegrała, a Związek Radziecki przestał istnieć.
