Elementy z tej samej grupy układu okresowego mają podobne właściwości, ponieważ ich konfiguracje elektroniczne mają tę samą liczbę elektronów w najbardziej zewnętrznej powłoce. Zachowanie elementów jest prawie całkowicie zależne od tej najbardziej zewnętrznej konfiguracji powłoki, z wewnętrzne powłoki odgrywają mniej ważną rolę w określaniu właściwości.
Elementy z trzema elektronami lub mniej w ich najbardziej zewnętrznych skorupkach są zwykle metalami, podczas gdy te z pięcioma lub więcej są zwykle niemetalami. Te z dokładnie czterema elektronami w zewnętrznej powłoce zachowują się jak półmetale. Metale są elektrododatnie, tracąc swoje najbardziej zewnętrzne elektrony i stają się jonami dodatnimi, gdy ulegają reakcjom chemicznym. Nonmetale są elektroujemne, dążąc do uzyskania dodatkowych elektronów i stają się jonami ujemnymi.
Im mniej elektronów, które element musi stracić lub zyskać, aby opróżnić lub wypełnić jego zewnętrzną powłokę i osiągnąć szlachetną konfigurację, tym bardziej reaktywny jest ten element. To sprawia, że pierwiastki po lewej i po prawej stronie układu okresowego są najbardziej reaktywne, z wyłączeniem gazów szlachetnych. Pierwiastki po lewej stronie układu okresowego należą do grupy IA i nazywane są metalami alkalicznymi, natomiast te znajdujące się po prawej stronie układu okresowego należą do grupy VII i są nazywane halogenami.
