Monsun powstaje, gdy obszar niskiego ciśnienia nagromadzony nad gorącym lądem reaguje ze strefą wysokiego ciśnienia nad chłodnym oceanem, wysyłając wilgocią wiatr w kierunku strefy niskiego ciśnienia. Po przejściu nad lądem powietrze oceanu wznosi się i tworzy chmury deszczowe. Gęsta chmura i ulewne deszcze są szczególnie prawdopodobne, jeśli są wyższe wzniesienia, jak w górach śródlądowych.
Przez większość roku ruch wiatru odbywa się z lądu w kierunku oceanu. Dzięki temu powietrze jest suche, a czasami powoduje susze. W obszarach subtropikalnych i tropikalnych, konwekcja intensywnego ciepła w miesiącach letnich wytwarza strefę niskiego ciśnienia na lądzie. Ze względu na zróżnicowane ogrzewanie sam ocean i gęste, wilgotne powietrze nad oceanem pozostaje chłodniejsze. Cykliczny wzór tworzy chłodne morskie powietrze pędzi w strefę niskiego ciśnienia, a ciepłe powietrze nad lądem wznosi się i wypływa na zewnątrz, aby zastąpić morskie powietrze. Kiedy ziemia wystarczająco ostygnie podczas opadów, opady maleją, a wiatr ponownie zmienia kierunek.
Jeden z najbardziej dramatycznych przykładów sezonowych monsunów występuje w Indiach. Kiedy ciężkie, wilgotne powietrze dociera do przeszkody Gór Himalajów w drodze do strefy niskiego ciśnienia nad Płaskowyżem Tybetańskim, rezultatem tego są niezwykle intensywne opady deszczu, które zazwyczaj powodują powszechne powodzie i uszkodzenia upraw.
