Surfaktant jest złożoną substancją, która zapobiega rozpadowi pęcherzyków płucnych. Jest produkowany w płucach płodu i zaczyna działać, gdy dziecko osiąga pełny okres i jest dostarczane. Substancja składa się z fosfolipidów i czterech białek surfaktantowych znanych jako białka hydrofilowe SP-A i SP-D oraz białka hydrofobowe SP-B i SP-C. Dwa białka hydrofobowe pomagają w rozprowadzaniu środka powierzchniowo czynnego w płucach.
Środek powierzchniowo czynny pozwala pozostawić pęcherzyki otwarte i podatne zarówno na wdech, jak i wydech. Podczas wdechu pęcherzyki mogą się zawalić, jeśli nie zawierają środka powierzchniowo czynnego. Jeśli się zapadną, wówczas wymiana gazowa przez ścianki pęcherzyków płucnych nie może nastąpić. Środek powierzchniowo czynny umożliwia pozostawienie pęcherzyków otwartych i wymianę gazową. Podczas wydechu oba płuca mają tendencję do zapadania się. Jeśli się zwiną, to trzeba będzie dużo wysiłku, aby je ponownie napełnić.
Surfactant zapobiega zapadaniu się płuc, zmniejszając napięcie powierzchniowe w płucach. Napięcie powierzchniowe jest główną siłą występującą w pęcherzykach płucnych. Bez środka powierzchniowo czynnego napięcie powierzchniowe obecne w płucach powoduje sklejanie się pęcherzyków podczas wydechu, co powoduje obumieranie obu płuc. Surfaktant tworzy cienki film, który pokrywa pęcherzyki i łamie napięcie powierzchniowe. Zmniejsza to skłonność pęcherzyków do zapadania się i zmniejsza ryzyko zapadnięcia się płuc. Ogólnie rzecz biorąc, środek powierzchniowo czynny pozwala ludziom łatwiej inspirować się i wygasać.
